Gelir dağılımı, bir ülkedeki toplam gelirin bireyler veya hane halkları arasında nasıl paylaşıldığını gösterir. Türkiye’de bu dağılım uzun yıllardır adaletsiz bir yapı sergilemektedir. TÜİK verilerine göre en zengin yüzde 20’lik kesim, toplam gelirin yaklaşık yüzde 50’sini alırken, en yoksul yüzde 20’lik kesim yalnızca yüzde 6’sını elde etmektedir. Bu dengesizlik, ekonomik kalkınmanın toplumsal refaha dönüşmesini engellemektedir.
2. Kısaca Gelir Dağılımı Bozukluğunun Nedenleri
Eğitimde Eşitsizlik: Eğitim düzeyi ile gelir arasında doğrudan bir ilişki vardır. Türkiye’de kaliteli eğitime erişim, sosyoekonomik durumla yakından bağlantılıdır. Bu da düşük gelirli kesimlerin nesiller boyu düşük gelirli kalmasına neden olur.
Bölgesel Farklılıklar: Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, Marmara ve Ege gibi bölgelere kıyasla daha düşük gelir seviyelerine sahiptir. Bu durum, yatırımların ve istihdam olanaklarının dengesiz dağılmasından kaynaklanır.
Vergi Politikaları: Dolaylı vergilerin (KDV, ÖTV gibi) yüksekliği, düşük gelirli kesimleri orantısız şekilde etkilerken, doğrudan vergilerin (gelir vergisi gibi) etkin uygulanmaması adaletsizliği artırmaktadır.
Kayıt Dışı Ekonomi: Türkiye’de kayıt dışı istihdam oranı yüksektir. Bu durum, sosyal güvenlikten yoksun, düşük ücretli işlerde çalışan geniş bir kesimin oluşmasına yol açar.
Sermaye Yoğun Büyüme: Ekonomik büyüme, emek yoğun sektörlerden çok sermaye yoğun sektörlerde gerçekleştiğinde, gelir artışı daha çok sermaye sahiplerine yönelir.
3. Gelir Dağılımı Bozukluğunun Sonuçları
Yoksulluk ve Sosyal Dışlanma: Gelir eşitsizliği, yoksulluğun kalıcı hale gelmesine ve bireylerin toplumsal hayattan dışlanmasına neden olur.
Toplumsal Gerilimler: Adaletsizlik algısı, toplumsal huzursuzlukları ve kutuplaşmayı artırabilir.
Ekonomik Verimsizlik: Tüketim gücü düşük olan geniş kitleler, iç talebi sınırlayarak ekonomik büyümeyi sürdürülemez hale getirir.
Eğitim ve Sağlıkta Fırsat Eşitsizliği: Gelir düzeyi düşük olan bireyler, kaliteli eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimde zorlanır, bu da insan sermayesinin gelişimini engeller.
4. Sonuç ve Öneriler
Türkiye’de gelir dağılımı adaletsizliğini gidermek için şu adımlar atılabilir:
Kamusal eğitime ve erken çocukluk gelişimine daha fazla yatırım yapılmalı.
Bölgesel kalkınma projeleriyle geri kalmış bölgeler desteklenmeli.
Vergi sistemi daha adil hale getirilmeli; dolaylı vergiler azaltılmalı, doğrudan vergiler etkinleştirilmeli.
Kayıt dışı ekonomiyle mücadele edilmeli.
Sosyal yardımlar, sadece geçici destek değil, bireyleri üretken hale getirecek şekilde tasarlanmalı.
Sonuç olarak, gelir dağılımındaki adaletsizlik sadece ekonomik değil, aynı zamanda etik ve toplumsal bir sorundur. Bu sorunun çözümü, daha kapsayıcı ve adil bir kalkınma anlayışını gerektirir.
09.10.2025 M.Sadullah SAĞLA