KÜRESEL SOKAK EKONOMİSİ

KÜRESEL SOKAK EKONOMİSİ

Dr. Öğr. Üyesi Osman SİRKECİ

Küresel Sokak ekonomisi güncel yaklaşımlar yorumuyla küreselleşme ile birlikte globalleşen Sokakların tüm aktivitelerini kapsamaktadır. Son beş yıldır literatürde yer almaya başladığı gibi küresel boyutlarıyla da bir bütün olarak Sokak ekonomisi ele alınmadan önce Sokaklardaki faaliyetler işportacılık, pazarcılık, seyyar satıcılık, dilencilik gibi sektörel bazda kendi dar ölçekleri ile ele alınıyordu.

1980'li yıllarla birlikte Türkiye'nin çeşitli büyük kentlerinde olduğu gibi dünyanın birçok ülkesinde de sokaklarda yürütülen faaliyetler çeşitli araştırmalara kolu olmaya başlamış bulunmaktadır. Sokaklardaki faaliyetler araştırmaların makalelerin konuları oluşturmakla birlikte çeşitli hukuki düzenlemelerin de konusu olmaya başlamış bulunmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti'nde Osmanlı döneminden kalma zabıta görevlerini düzenleyen kanunlar ile belirlenen sokaktaki faaliyetler dünyanın çeşitli ülkelerinde son yıllardaki yeni düzenlemelerle de hukuki statüye kavuşmaya başlamış bulunmaktadır. Bunun en belirgin örneğini diğer ülkelerdekilerin yanında, 2014 yılında Hindistan’da yürürlüğe giren seyyar satıcılar kanunu oluşturmaktadır.

Sokak Ekonomisinin Tanımı

Sokak Ekonomisi (S.E); Açık alanda mal ve hizmet sunumudur. Sokak, kaldırım, meydanlarda kamusal alanlarda sabit bir mekâna bağlı kalmaksızın, durarak veya yürüyerek ticari, sanatsal mal ve hizmet sunumudur. Mikro ölçekli işlerdir. İktisadi ve sosyal fayda üretir. Bedensel ve zihinsel faaliyetlerdir. Yatırım sermayesi mikro ölçeklidir. İzin gerektiren veya gerektirmeyen, kayıtlı veya kayıtdışı etkinliklerdir. Sınırlı düzeyde eğitim, bilgi ve beceri gerektiren işlerdir. Dünyada 2 milyar kişinin sokaklarda çalıştığı tahmin edilmektedir.

Sokak faaliyetleri mikro ölçekli işler olup, iktisadi ve sosyal fayda üretir. Bedensel ve zihinsel faaliyetleri içerir. Yatırım sermayesi çok küçük ölçekli olup, izin gerektiren yada gerektirmeyen, kayıtlı veya kayıtdışı etkinliklerdir. Yapılan işler herhangi bir uzmanlık, eğitim, bilgi, beceri gerektirmeyen ya da el sanatları gibi alanlarda yetenek ve uzmanlığa dayanan işlerdir.

Sokak ekonomisi bu çalışmalarla birlikte sadece sokaklarda gezerek veya bir yerde durarak yapılan ticari Küçük çaplı faaliyetler olarak ele almaktan çıkarılmıştır. Gelişmekte olan ülkelerdeki çok çeşitli temel ihtiyaçları giderecek mal ve hizmet üretimini içermektedir. Bunun yanında merkezi piyasa ekonomisi ülkelerindeki sokak performanslarından, sokak müziğine ve sokaklarda yürütülen çeşitleri görsel sanatlar ve diğer sanatsal faaliyetleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Gelişmiş ve Gelişmekte olan ülkelerde Sokak faaliyetlerinde en temel sektörlerin başında gıda sektörü gelmektedir. gıda sektörü aynı zamanda kendi içinde de çok çeşitli alt sektörlere ayrılmaktadır. Gıda Sektörünü dayanıklı tüketim malları sektörünün izlediği görülmektedir. Tekstil ürünleri satışı sokak faaliyetleri içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Hindistan gibi çok geniş nüfusu barındıran ülkelerde ise gelişmiş ülkeler de pek görülmeyen uygulama tarzları ile birlikte sokak lojistiğinden, sokak terziliği, Sokak ütücülüğüne kadar çok geniş ve farklı sektörlerin sokaklarda kendisine yer bulduğu görülmektedir.

Sokak Ekonomisinin Fonksiyonları

Sokak ekonomisi öyle klasik ekonomi kitaplarının ve derslerin satır aralarında dile getirilecek kadar önemsiz ve marjinal bir sektör olmadığı rahatlıkla görülebilmektedir. Özellikle enformel veya kayıt dışı sektör olarak dile getirilen Sokak faaliyetleri öyle küçümsenecek yadsınacak kadar önemsiz boyutlarda değildir.

Örneğin 82 milyon nüfusa sahip Türkiye Cumhuriyeti'nde sokaklarda sürdürülen faaliyetlerdeki istihdamın 6 milyon kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir. Diğer bir örnekte ise, Hindistan gibi bir buçuk milyara yakın nüfusu barındıran bir ülkede, orta ve düşük gelirli nüfusun günlük ihtiyaçlarının yüzde yetmişini sokaklardan giderdiği tahmin edilmektedir.

Sokak ekonomisi, günlük yaşamın ve geleceğin de ayrılmaz parçasıdır. Sokak ekonomisi, piyasa ekonomisinde dışsallaştırılmış aslında sistemin temel fonksiyonlarındandır. Sokak ekonomisi, piyasa ekonomisinin aksaklıklarının tamircisi, noksanlıklarının gidericisidir. Sokak ekonomisi, dar gelirlinin yegâne tedarikçisidir. Sokak ekonomisi, piyasa ekonomisinin koruyucusu ve uzayan ömrünün garantisidir. Sokak ekonomisi, piyasa ekonomisinin hizmetkârı ve otomatik motivatörüdür.

Sokak ekonomisi en büyük sosyal, küreyerel ürün ve hizmet sektörüdür. Sokak ekonomisi mikro ölçekli doğal tarımın garantisidir. Sokak ekonomisi düşük maliyetli birincil istihdam kaynağıdır. Sokak ekonomisi, düşük maliyetli, mikro ölçekli kütlesel ürün ve hizmet üretiminin ve dağıtımının güvencesidir. Sokak ekonomisi yapılan yardım ve destekleri misliyle faydaya dönüştürmektedir. Sokak ekonomisi en yaygın girişimcilik okuludur. Sokak ekonomisi, serbest piyasanın sıfır bürokrasi ile en kolay girişimcilik sektörüdür. Sokak ekonomisi girişimcilik ikliminin doğum yeri ve yaşam alanıdır.

Sokak Ekonomisi Sorunları

Sokak ekonomisi dışlanmakta, horlanmakta ve yadsınmaktadır. Özgün eğitim sokak ekonomisi çalışanlarının en önemli sorunlarındandır. Sokak ekonomisindeki emeğin değeri, piyasa ekonomisindeki değerinden daha düşüktür. Sokak ekonomisi, her türlü güvenden ve güvenceden yoksundur.

Sokak ekonomisi 150 yıla yakın bir zamandır merkezileşmesi olan büyük ölçeklere ulaşan serbest piyasa ekonomisinin en gelişmiş dönemine de kabul eden Büyük ölçekli üretim ve dağıtım ağlarının yanında piyasadan silinmesi gereken yok olması gereken bir faaliyet alanı olarak tanımlanmaktadır. Anca Küresel boyutlarıyla dünya egemenliğini ilan eden Serbest Piyasa ekonomisi tüm rakiplerini neredeyse ortadan kaldırılmış olmasına rağmen henüz milyar 8 milyara yaklaşan Dünya nüfusunun tamamını kapsama alanına alamadığı anlaşılmaktadır.

Sokaklardaki her türlü sosyal ve iktisadi fayda öğreten çalışmaları genel olarak Global Sokak ekonomisi başlığı altında toplamakla başlayanacak arka sokakların gerek güncel insan yaşamındaki anlam ve önemini daha açık bir şekilde ortaya koymak olduğu gibi yakın bir gelecekte sokaklardaki faaliyetlerin modern toplumun günlük yaşamında da önemli bir yer tutacağı konusuna dikkat çekmek istenmektedir.

Bu yaklaşım aynı zamanda kapitalizmin serbest piyasa ekonomisinin kendi bunalımlarını, kendi çözümsüzlüklerini daha yakından görebilmeyi, tanımayı mümkün kılmaktadır. Onun aksaklıklarını ve dışsallıkların neden olduğu kayıt dışı olarak tanımlanan sokaklarda icra edilen bu ekonomik faaliyetlerin doğru ve yerinde tanımlanması ile sistemin işlemeyen yanlarının, bunalıma dönüşen alanların tamiri ve aksaklıklarının giderilmesi mümkün olabilecektir.

Sokak Ekonomisi Kendiliğinden Çözümleri

Sokak ekonomisi yerleşik düzene Büyük ölçekli üretim ve dağıtım ağlarına geçişle birlikte ortadan kalkacağı yok olacağı tahmin edilmekte olduğundan polisiye önlemlerle ve yasalarla Sokakların seyyar satıcılardan ve pazarcılardan işportacılar dan temizlenecek ön görülmekteydi onlarca yıl boyunca. Ancak aradan geçen 150 yıl boyunca sokakların polisiye önlemlerle bu devasa gruptan temizlenemeyeceği dünyanın birçok ülkesinde anlaşılmış bulunmaktadır.

Küresel Tekelci Kapitalizm ve giderek hantallaşan bürokrasiye teslim olan devlet ve kamu sektörü, gelişmiş ya da gelişmekte olan dünyanın hiçbir ülkesinde 8 milyara yaklaşan dünya nüfusuna istenen çözümü sınamakta başarısız kaldığı bir başka gerçekliktir. Kamu sektörünün ve büyük ölçekli üretim ve dağıtım sektörlerinin çözüm bulamadığı, bu piyasanın aksak kaldığı alanlarda orta ve dar gelirli nüfusu barındıran semtler ve alanlar kendi kısıtlı olanaklarıyla kendilerine özgü kendiliğinden çözümler üretmektedirler.

Söz konusu olan bu kendiliğinden çözüm de gerek çözüme ihtiyaç duyan geniş yoksul kitlelerin gerekse bu çözüm üreten Sokak girişimcilerinin ebetteki sınırlı imkan ve kaynaklarıyla ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle sokaklarda kendiliğinden şekillenen bu dağıtım ve küçük ölçekli mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinin yasalarla belirlenmiş sağlık kurallarına, hukuki düzenlemelere uyum sağlamadığı veya sağlayamayacağı realitenin bir başka yönüdür.

Özellikle sokaklarda üretilen mal ve hizmet üretimine dağıtımına dair olan faaliyetler aynı zamanda çok yoğun maliyetler ve zaman gerektiren kayıt işlemleri ve bürokrasi ile has geçtiği için en kolay girişimcilik alanı olarak ortaya çıkmaktadır. budur bu bu durum Sokak faaliyetlerinin diğer klasik bilinen yasal düzenlemelere bağlı olarak yürütülen küçük ölçekli faaliyetleri karşısında rekabet gücünü pozitif yönde arttırmaktadır bürokrasiye ve diğer formalite de takılmak Sezen çok kolayca başlat alabilen bu Sokak faaliyetleri aynı zamanda efektif bir girişimcilik okulu olarak da ortaya çıkmaktadır. Sokak yetişip başarı girişimciler sayısının çokluğuna bakıldığında Sokak faaliyetleri aynı zamanda başarılı girişimciliğin fidanlıkları rolünü oynamaktadır.

Sokak ekonomisine özgün eğitim programı sunulmalıdır. Sokak ekonomisi- ndeki çocuk ve kadın emeği ivedilikle korunmalıdır. Sokak ekonomisi sağlık ve sosyal güvenceye kavuşturulmalıdır. Sokak ekonomisinin etkin entegrasyonu ve sosyal içselleştirilmesi ile ürün ve hizmet kalitesi yükseltilmelidir. Sokak ekonomisi özgün mali teşviklerden ve danışmanlık teşviklerinden yararlanmalıdır. Sokak ekonomisi girişimciliği (Seyyar Girişimci- StreetPrenör) ödüllendirilmeli ve teşvik edilmelidir. Sokak Ekonomisinin sanal odaları, dernekleri, birlikleri kurulmalıdır. Sokak girişimcileri barış, huzur, güven ve yaşanabilir bir dünya için birleşmelidir!

Sokak etkinlikleri bir sorun değil çözümdür

Günlük medyada veya çeşitli alanlarda gündeme getirildi gibi Sokaklar temizlenmesi gereken problem alanları değil Aksine sistemin örgütlü ve yasal sisteminin çözüm bulamadı alanlarda dar gelirli yurttaşların kendi kısıtlı olanaklarıyla kendiliğinden ürettikleri başarılı çözüm örnekleridir. Bu sokak etkinliklerinin yasaklarla, temizleme tedbirleri ile ortadan kaldırılamayacağı anlaşılmaktadır. Bu faaliyetler yok edilemeye çalışılmasının aksine bu faaliyetlerin eksileri ve artıları ile birlikte benimsenip çeşitli destek ve teşviklerle mal ve hizmet üretimi kalitelerinin yükseltilmesi benimsenebilecek en doğru çözüm olarak görülmektedir.

Kamuya hiçbir maliyeti neden olmaksızın yoksulların ve dar gelirlilerin Kendi kendilerine ürettikleri bu çözümler doğal olarak finanse edilen çok çeşitli diğer teşvik paketlerinde programlarında olduğu gibi yine aynı vergi kaynaklarından ayrılacak fonlarla desteklenerek teşvik edilmeleri ve yaşamın ayrılmaz bir parçası olarak görülmeleri kaçınılmaz bir gerçeklik haline gelmiş bulunmaktadır.

Küresel ve yerel olumlu örnekler

Türkiye'nin bazı illerindeki başarılı uygulama örneklerinde olduğu gibi, dünyanın Malta gibi küçük veya Hindistan gibi büyük ülkelerinin son yıllarda yasal düzenlemelere kavuşturduğu sokak ekonomisindeki olumlu örnek uygulamalardan yararlanılmalıdır. Bu yaklaşım ile küresel boyutlarda tüm ülkelerin uygulayabileceği, genel bir sokak ekonomisi manifestosu düzenlenmelidir. Dünya Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler (UN) ve UNESCO gibi uluslararası kurumların gözetimi ve

önerileri ile küresel boyutlardaki bu sokak ekonomisi faaliyetleri güncel çözüme kavuşturulmalıdır.